Start route

Het Atlantikwall Museum Noordwijk is een museum dat is ingericht in een reeks bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. Middels een expositie in de vuurleidingpost en een (na reservering te bezoeken) gangenstelsel kan men zich een beeld vormen over het leven in bunkers. Daarnaast komt men te weten op welke wijze de Europese kust door de Duitsers werd omgevormd tot een vesting.

Met ruim 150 foto’s en een groot aantal voorwerpen is het zeer de moeite waard een bezoek te brengen aan het Atlantikwall Museum. De expositie begint met een indruk van de Atlantikwall van Noorwegen tot aan de Frans/Spaanse grens. Voorts is er een radio- en telefoonkamer ingericht en is in de ruimte met de tweede kijkspleet een observatiepost ingericht.

Uitvoerige info over Atlantikwall Museum Noordwijk en bezoektijden is te vinden op: www.atlantikwall.nl

Beleef het bijzondere verhaal over de ‘Engelandvaarders: mannen en vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit bezet Nederland ontsnapten om vanuit Engeland de strijd tegen nazi-Duitsland en Japan voort te zetten. Honderden vertrokken in nauwelijks zeewaardige bootjes, soms in een kano. Velen verdronken op zee of werden tijdens de voorbereiding gearresteerd, gevangengezet of doodgeschoten. Anderen maakten barre tochten over land, via België, Frankrijk, Spanje, Portugal en zelfs Rusland.

Ruim 2000 Nederlanders kwamen, na veel moeilijkheden te hebben overwonnen, in Engeland aan. Museum Engelandvaarders maakt gebruik van moderne audiovisuele technieken. Jongeren worden uitgedaagd interactief aan het verhaal over hun leeftijdsgenoten van toen deel te nemen.

Uitvoerige info over Museum Engelandvaarders is te vinden op: www.museumengelandvaarders.nl

De vuurtoren van Noordwijk aan Zee is gemaakt van baksteen en gewapend beton. Het heeft zes verdiepingen en een trap met 108 treden.

Op dezelfde plek werden al in 1444 vuren gestookt ter oriëntatie voor de lokale visserij die na zonsondergang nog huiswaarts moest keren. De toren in zijn huidige vorm werd In 1921 gebouwd als verkenningslicht voor de scheepvaart. Het ontwerp kwam van C. Jelsma en de bouw werd verzorgd door Van Splunder & Zn. Op 1 augustus 1923 werd het licht voor het eerst ontstoken en liep het hele dorp uit.

In de oorlogsjaren gebruikte de Duitse bezetter torens als uitkijkpost. De vuurtoren is een rijksmonument en de Stichting Kurt Carlsen zet zich in voor openstelling voor het publiek om de toren binnenin te beklimmen.

Uitvoerige info openstellingsdagen is te vinden op: www.kurtcarlsen.nl

Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan alle slachtoffers van oorlogsgeweld sinds de maritieme zeeramp op 22 september 1914, die op Noordwijks grondgebied zijn aangetroffen of zijn begraven. In 1920 heeft de Britse Oorlogsgravenstichting besloten om alle in Nederlandse kustgemeenten begraven oorlogsslachtoffers te verzamelen op vier ‘centres of concentration’, waaronder Noordwijk.

De onthulling van het monument vond plaats op 24 september 2014. Het monument voor oorlogsslachtoffers bestaat uit een natuurstenen gedenksteen met tekst. De tekst op de gedenksteen luidt:

DE ZEE GEEFT NOORDWIJK LEVEN
MAAR TOEN DE WERELD BRANDDE
LEGDE ZIJ HAAR DODEN
BENEDEN U
OP GRENZELOZE STRANDEN.

Voor meer informatie kijk op: Noordwijkse strand dingen

Het standbeeld is gemaakt van brons door de beeldhouwer Kees Verkade. Het beeld staat op een stenen sokkel die in een bassin is geplaatst en werd in 2000 door het jubilerende Hotels van Oranje geschonken aan de gemeente Noordwijk. Het monument werd onthuld door Erik Hazelhoff Roelfzema, eertijds adjudant van de vorstin en drager van de Militaire Willemsorde.

De tekst op het schild luidt: KONINGIN WILHELMINA – Zoals zij op 4 april 1940 in Noordwijk de gelegerde troepen inspecteerde. Onthuld op 7 mei 2000 door ‘De Soldaat van Oranje’ Mr. Erik Hazelhoff Roelfzema. Aangeboden ter gelegenheid van het 15-jarige jubileum van de Hotels van Oranje. De beeldhouwer maakte voor de vervaardiging van het beeld gebruik van een foto die van die inspectie op 4 april 1940 was gemaakt, vlak bij de plek waar het standbeeld nu staat.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog lieten de Duitsers een verdedigingslinie aan de kust bouwen die zich uitstrekte van Noorwegen tot de Franse/Spaanse grens. Een onderdeel daarvan was Batterie Noordwijk bij Noordwijk, een door Nederlandse bunkerbouwers in opdracht van de bezetter gebouwd complex met zo’n 80 installaties. Een groot deel daarvan is in de vorm van bunkers nog aanwezig onder het duinzand. De bouwwerken varieerden van houten douchegebouwen tot zware bunkers met wanden van drie meter dik.

Burgemeester Wendy Verkleij en wethouder Roberto ter Hark onthulden op 5 mei 2021 het informatiebord naast het Atlantikwall monument bij het parkeerterrein Palaceplein. ‘Geef de vrijheid en de verhalen door’, sprak Roberto ter Hark uit.

Het bord is geplaatst, zodat de passerende inwoners en bezoekers stil kunnen staan bij de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog. De gebeurtenissen en verhalen uit die tijd verdwijnen zonder monumenten langzaam uit onze herinnering. De verhalen verbinden de mensen en het is belangrijk om hier steeds bij stil te staan.

Stukken van de Atlantikwall werden tijdens werkzaamheden, in september 2020, aan de parkeerplaats Palaceplein blootgelegd. Er werden twee ‘plakjes’ tussen uitgezaagd om bij het Palaceplein en het Atlantikwallmuseum te plaatsen.

De Koningin Wilhelmina Boulevard, destijds nog Noordboulevard, werd ook spergebied en werd onderdeel van de Duitse Atlantikwall. De Duitse bezetter ging zelfs zover dat het de bebouwing op het Calisplein volledig sloopte zodat er een geschut kon komen op ongeveer de plek waar nu de uitkijkpost in het duin staat.

Op de opname is de bebouwing te zien van het Calisplein met in het midden café-restaurant Im Weissen Röss’l en rechts het Oranje Hotel. Vanaf het Palace Hotel werd dit gedeelte met de grond gelijk gemaakt. Een nieuwe bebouwing is er nooit meer gekomen.

Grand Hotel Huis ter Duin werd in 1885 geopend als het eerste hotel voor toeristen. Het legde daarmee de grondslag voor de ontwikkeling van Noordwijk als een bekende badplaats. De koninklijke families van Nederland en België verbleven er regelmatig als gast. Andere gasten waren onder meer prinses Gracia van Monaco, schrijver Thomas Mann en filmsterren Elizabeth Taylor en Richard Burton en meer recent de Amerikaans president Obama.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het hotel door de Duitsers gevorderd voor het onderbrengen van legerofficieren. Dat gegeven werd later gebruikt in de film Soldaat van Oranje die gedeeltelijk rond het hotel opgenomen is. Erik Hazelhoff Roelfzema, de soldaat van Oranje, zou enkel landingsacties op het strand hebben uitgevoerd. Op de luchtfoto uit circa 1936 is ook de bebouwing op het Calisplein nog duidelijk te zien.

Oswald Wenckebach maakte een natuurstenen pilaar, bekroond door een vogel (meeuw) met gespreide vleugels, als symbool voor vrede en vrijheid. De vleugels van de vogel staan voor de V van Victorie. De pilaar staat op een sokkel, waarop te lezen is:
“Ter herinnering aan Rudolf Tappenbeck gevallen voor waarheid en recht te Neuengamme december MCMXLIV.”

De vierkante sokkel is voorzien van een spiegel (zinnebeeld van kennis), balans en zwaard (zinnebeeld van recht). Een radiolamp en microfoon geven de vele verdiensten van Rudolf Tappenbeck weer op het gebied van radiozendamateurisme.

Rudolf Tappenbeck (1898-1944) was hotelhouder en betrokken bij het verzet in Noordwijk. Het monument werd opgericht door het Comité Tappenbeck-monument en is in eigendom overgedragen aan de gemeente Noordwijk. Het monument werd op 25 september 1948 door zijn zoon Peter Tappenbeck onthuld.

Voor meer informatie kijk op: Wikipedia Rudolf Tappenbeck

In de villa ‘Mare Nostrum’, die stond op de plek van De Ark – woonhuis van Freddy Heineken, waren in de mobilisatietijd van 1939 tot begin 1940 Nederlandse militairen ondergebracht. De villa is in 1940 afgebroken in opdracht van de Duitse bezetter.

De Nederlandse militairen deden destijds ook mee aan de bloemenmozaïek wedstrijd die Stichting Zeebad organiseerde ter promotie van de badplaats in april 1940. In de tuin voor de villa maakten zij van hyacinten een fleurige en kleurrijke creatie van de Noordwijkse vuurtoren en het badvisje  (destijds het promotionele beeldmerk van de badplaats).

Freddy Heineken kocht na de oorlog het stuk grond en bouwde er een aantal huizen waaronder zijn woning De Ark. Het verhaal gaat dat de stenen muur bij de entree van De Ark aan de Boerhaaveweg is opgebouwd uit de stenen die kwamen van de sloop van Mare Nostrum.

Wit natuurstenen beeld van een knielende vrouwenfiguur met ontbloot bovenlijf. Haar blik is naar beneden gericht. Het beeld is geplaatst op een voetstuk, vervaardigd uit blokken witte natuursteen.

De tekst aan de onderkant van het beeld luidt: ‘UW WIL GESCHIEDE’.
De tekst op de linkerzijde van het voetstuk luidt: ‘HET OFFER DER GEVALLENEN WORDT HET ONZE’.

Het beeld geeft uitdrukking aan het offer dat de oorlogsslachtoffers brachten voor een leven in vrijheid. De knielende vrouw symboliseert dit offer door haar houding en gebaar. Het oorlogsmonument in Noordwijk is opgericht ter nagedachtenis aan alle medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen en is onthuld op 15 november 1952.

Niet iedereen was gecharmeerd van Corinne Franzen-Heslenfeld’s beeld van een vrouw met ontbloot bovenlijf. Het dagblad De Telegraaf berichtte: ‘Al te veel onthuld, menen sommige Noordwijkers, die de bedoeling der gemeente om de gevallenen uit de oorlog te eren wel kunnen waarderen, doch het niet noodzakelijk achten, de schaarste aan textielpunten uit de bezettingstijd nog eens op deze wijze in herinnering te brengen.’

Dit monument gedenkt Leen Hellenberg samen met Jan Doove, Jan Mourits en Jaap Raaphorst. De tekst op het monument luidt:

VOOR HERSTEL VAN ORDE EN VREDE
NAAR NEDERLANDS-INDIË GEZONDEN
IN INDONESIË GEBLEVEN
1945-1950.

Het monument werd op 16 oktober 2001 onthuld door burgemeester drs. J.W. van der Sluis en twee nabestaanden: mevrouw Hellenberg-den Hollander en mevrouw Hazenoot-Raaphorst.

Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan de twintig joodse inwoners, die vanuit Noordwijk zijn gedeporteerd en in diverse Duitse kampen zijn gestorven.

De namen van de slachtoffers luiden: James Catz,  Louise Catz – van Danzig,  Jacob Coltof,  Else Coltof – Friedman,  Lodewijk Jacob Coltof,  Samuel Abraham Kahn,  Friederika Kahn – Coltof,  Samuel van der Kloot,  Joseph van Leeuwen, Elizabeth van Leeuwen – van Straten, Jacob Mendels, Leentje Mendels – de Jonge, Mirjam Mendels,  Henri Alexander Oostra, Maria Oostra – van Straten, Louis Jacob Oostra,  Rebecca Opdenberg,  Mannes Tromp, Johan Wijler, Robert Jacques Zodij. Onder de namen staat in het Hebreeuws: ‘Moge Uw ziel gebundeld worden in de bundel des levens.’

Het monument is onthuld op 3 april 2013. De slachtoffers die vermeld staan, zijn tevens opgenomen in het ‘Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland’. Hier vindt u meer informatie over deze personen.

Op de begraafplaats liggen 135 doden uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog begraven, afkomstig uit landen van het Gemenebest.

Het erehof voor de Eerste Wereldoorlog bevat 81 graven waaronder 54 onbekende marinemensen (24 van hen hebben een individueel graf, de overigen liggen in graven met vijf tot tien doden).

Het erehof voor de Tweede Wereldoorlog bevat 52 graven, waarvan 19 onbekend. Hier zijn ook twee graven van Poolse vliegeniers waarvan er één niet geïdentificeerd is.

Op de begraafplaats staat een herdenkingskruis (Cross of Sacrifice) naar ontwerp van Sir Reginald Blomfield. Het is uitgevoerd in natuursteen, en er is een bronzen zwaard op aangebracht.

Dit monument herdenkt de Joodse bewoners van het psychiatrisch instituut ‘s- Heeren Loo Noordwijk, destijds de Dr. Mr. Willem van den Berghstichting, die zijn vermoord in de Holocaust.

Op de gedenksteen staat de tekst:
WIJ WILLEN HEN NIET VERGETEN.

Daaronder de namen van slachtoffers Jacob Juch, Samuel van der Kloot, Johannes Molegraaf, Rebecca Opdenberg en Robert Zodij.

Daaronder de tekst:
NOOIT MEER OORLOG
GOD GEVE ONS VREDE.

Geneesheer-directeur Jacob Jüch had steeds geweigerd zijn Joodse patiënten te laten registreren en uiteindelijk betaalde hij hiervoor de hoogste prijs. De onthulling van het monument vond plaats in 2013.

De Oude Jeroenstoren heeft als oudste monument in Noordwijk veel geschiedenis aan zich voorbij zien gaan. In goede en slechte tijden. En heeft daar ook zelf een rol in gespeeld als uitkijktoren of cachot. Zo was de toren tijdens de oorlogsjaren ‘40-45 uitkijkpost voor de luchtbeschermingsdienst. In de torenspits zijn daarvan nog tastbare bewijzen zichtbaar. Dit jaar zal er bijzondere aandacht worden geschonken aan deze donkere periode in de geschiedenis van Noordwijk. De Duitse bezetters roofde de torenklokken die later weer zijn teruggevonden. In de spits kan men op zoek gaan naar namen uit de oorlog, ingekerfd in de balken.

De Oude Jeroenstoren is van april tot eind oktober op zaterdag open van 12.00 tot en met 16.00 uur (start laatste beklimming). De rondleiding vindt plaats onder leiding van een gids. Vanaf de trans kan men genieten van een vredig uitzicht over Noordwijk en wijde omgeving. 

De schuilplaats in WO II van de latere biermagnaat Freddy Heineken is een goed bewaard geheim. Zo goed, dat in een boek over het leven van Heineken staat dat hij ergens in Noordwijk tijdens de oorlog moest zijn ondergedoken, maar dat men niet had kunnen opsporen waar precies. De destijds 20 jarige Freddy werd door de Duitsers gezocht om hem op transport te stellen naar Duitsland voor tewerkstelling of wellicht erger. Om hieraan te ontkomen heeft hij aan het eind van de oorlog 11 weken ondergedoken gezeten aan de Voorstraat 16. De woonkamer had een houten plafond en daar boven was een klein kamertje dat via een luik bereikbaar was gemaakt.

In ‘Dossier: Binnen bij…’, ’n boekuitgave van de vereniging De Oude Dorpskern staat het verhaal, evenals op www.5meiroute.nl Hier valt te lezen hoe hij de tijd wist te doden en na de oorlog terugkeerde om zijn beschermers te bedanken. Hij woonde tot aan zijn dood in Noordwijk en is begraven op de Algemene begraafplaats.

Voor meer informatie zie Wikipedia Freddy Heineken.

Op de katholieke begraafplaats te Noordwijk Binnen zijn twee eregraven van Nederlandse militairen.

H.G. HERMANS, MARINIER 1E KL KM
3-4-1914 | 2-5-1940

S. STEENVOORDEN
5-5-1924 | 10-11-1944

Op de terugweg van een luchtaanval op de Duitse stad Krefeld is de Halifax Mk. II met squadroncode LQ-H, registratienummer DG 228 van het RAF Bomber Command neergestort bij de boerderij Vredebest aan het Westeinde te Noordwijkerhout. Bij de crash kwamen alle zeven bemanningsleden om het leven en één bewoner van de boerderij. De zeven bemanningsleden, bestaande uit vier nationaliteiten, Amerikaans, Brits, Canadees en Australisch, liggen begraven op de Algemene Begraafplaats in Noordwijk aan Zee.

Niet alle militairen kon men destijds identificeren. Uiteraard wist men bij het Ministry of Defence wel wie er aan boord zaten van de gecrashte Halifax.

Voor het gemeentehuis van Noordwijkerhout bevinden zich twee monumenten. In 1941 probeert Erik Michielsen met drie vrienden, onder wie Erik Hazelhoff Roelfzema, vanaf het strand bij Noordwijkerhout in een kano naar Engeland te gaan. Maar er komt zoveel water in het bootje, dat ze moeten terugkeren. Ook een tweede poging mislukt. Uiteindelijk reist hij via België, Frankrijk, Spanje en Portugal naar Engeland. Hij arriveert in mei 1942 en meldt zich bij de luchtmacht. Tijdens zijn opleiding stort zijn Vickers Wellington neer. Erik Michielsen wordt op 31 augustus op de militaire begraafplaats Brookwood in Surrey begraven.

Het oorlogsmonument is een ontwerp van L.O. Wenckebach en is gemaakt uit kalkzandsteen waarop de namen van oorlogsslachtoffers tijdens de Tweede Wereldoorlog staan vermeld. De namen van oud-Indiëstrijders zijn er later aan toegevoegd.

Deze plaquette in Noordwijkerhout geeft artikel 1 van de grondwet weer. Het staat symbool voor de bestrijding van discriminatie. Zoals de discriminatie van de Joodse gemeenschap in de Tweede Wereldoorlog.

De tekst op de Plaquette:
ALLEN DIE ZICH IN NEDERLAND BEVINDEN,
WORDEN IN GELIJKE GEVALLEN GELIJK BEHANDELD,
DISCRIMINATIE WEGENS GODSDIENST, LEVENSOVERTUIGING, POLITIEKE GEZINDHEID, RAS, GESLACHT OF OP WELKE GROND DAN OOK, IS NIET TOEGESTAAN.
(ART.1 GRONDWET)

Op de Begraafplaats Sint Jozef in Noordwijkerhout is één Nederlands Oorlogsgraf van een Nederlandse militair, dit is het graf van soldaat Petrus Winter die op 10 mei 1940 is gesneuveld in Katwijk.

Dit Monument herdenkt de parochianen van de Rooms Katholieke Parochie St. Jozef die zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog en latere oorlogen.

P. de Winter en G.M.A. Backes sneuvelden in Nederland, H. van der Ploeg, M.P. Verdegaal en J.A. Heemskerk sneuvelden in Indonesië en A.M. van den Bercken sneuvelde op twintig jarige leeftijd in Frankrijk.

Het vliegveld was in 1939 door het Nederlandse leger aangelegd tijdens de mobilisatie als een noodvliegveld. Men veronderstelde dat er meerdere vliegvelden nodig zouden zijn om uitwijkplaatsen te hebben voor de Fokkers van de Nederlandse Luchtmacht, als die in het nauw zouden komen.

Ook bij De Zilk en bij Vogelenzang kwamen dergelijke vliegveldjes. ‘Ruigenhoek’ was strategisch gezien wellicht een belangrijke plek, maar in de praktijk was het met de diensten van het vliegveld snel afgelopen. Nederlandse vliegtuigen landden er tijdens de meidagen van 1940 en stegen er ook weer van op.

Sommige vliegtuigen, aangeschoten en daarmee nutteloos, landden er nog wel, maar werden door de eigen militairen in brand gestoken, om te voorkomen dat de Duitsers er beslag op zouden leggen. Het vliegveld zou na de capitulatie gebruikt zijn als schijnvliegveld door de Duitsers.

Niet ver van Vliegveld Ruigenhoek werd in 1945 de Kennemer Zweefvlieg Club (KZC) opgericht door personeelsleden van Fokker en vliegt men vanaf zweefvliegveld Langeveld in de duinen bij Langevelderslag. De club vliegt vanaf maart tot november enkele dagen per week.

Op de kaart is de locatie van de KZC aangegeven..

Aan de Zilkerbinnenweg plaatste Nederlandse militairen een luchtdoelgeschut en ook in de Ruigenhoek werd een stelling gebouwd. Voor de bewaking werd het noodvliegveld met mitrailleurnesten en zandzakken omgeven. Op 13 mei 1940 landde er vijf vliegtuigen van de Nederlandse luchtmacht op het Zilker noodvliegveld. Zeker drie Fokker vliegtuigen, de C-V 594, C-V 646 en de C-X 719 landen om ongeveer 11:00 uur in De Zilk. De volgende dag, 14 mei, capituleerde Nederland. Om te voorkomen dat de Duitsers de vliegtuigen konden gebruiken werden ze in brand gestoken.

In januari 1944 moesten de laatste bewoners weg uit de Ruigenhoek. De tankgracht is nooit afgemaakt, waarschijnlijk omdat vanwege D-Day de Duitse soldaten elders harder nodig waren. D-Day, ofwel operatie Overlord – de geallieerde landingen in Normandië op dinsdag 6 juni 1944, betekende het begin van de bevrijding.

De invasie vond dus niet plaats op het Noordwijkse strand zodat alle bouwinspanningen rondom de aanleg van de Atlantikwall en sloop door de Duitse bezetter hier voor niets zijn geweest. In de Ruigenhoek en overal in de gemeente kon men starten met de wederopbouw.

Voor meer informatie over D-day in Nederland, kijk op Liberation Route Nederland.

Radio-ontvangststation in de duinen ten noorden van Noordwijk en twee km zuidelijk van de Langevelderslag, op de Duindamse Slag aan de Noordzeekust. Voor radio ontvangst bleek het beter niet te dicht bij de zender een ontvangststation te bouwen. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat koos in 1928 voor een vrije ligging in de duinen en daardoor minder storing.

Vanwege het militaire belang werden er in 1939 militairen gelegerd in in allerijl betonnen bunkers en een noodvliegveld Langeveld aangelegd. In 1940 werden afwerpingen van Duitse parachutisten of landingen door troepentransportvliegtuigen voorkomen door het noodvliegveld te camoufleren. Er vonden geen gevechtshandelingen plaats. Tijdens W.O. II werd het station gebruikt voor contact met U-boten op de Atlantische Oceaan en het afluisteren van radioverkeer van de Geallieerden.

Start route

Deze wandelroute voert u langs resten van de Atlantikwall die in het duinlandschap bij Noordwijk bewaard gebleven zijn. De Atlantikwall was een verdedigingslinie die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog van Noorwegen tot aan de Spaanse grens hadden aangelegd om een invasie van de geallieerden te voorkomen. Overal langs de westkust van Europa zijn resten van dit verdedigingsstelsel terug te vinden.